odakulebuda
New member
- Katılım
- 26 Eki 2020
- Mesajlar
- 1,951
- Puanları
- 0
“Mars sel felaketleriyle şekillendi” Günümüzde Mars’ta sıvı (su) olmamasına karşın, NASA’ya nazaran, yaklaşık 4,3 milyar yıl evvel Kızıl Gezegen, tüm yüzeyini yaklaşık 450 fit (137 metre) derinlikte sıvı bir katman halinde kaplayacak kadar suya sahipti.
Teksas’taki araştırmacılar, Kızıl Gezegen’deki 262 gedikli gölün Mars’ın yüzeyini nasıl şekillendirdiğini belirlemek için uydu manzaralarını kullandı.
Birkaç hafta sürdüğü kestirim edilen seller kararında, Superior Gölü’nü ve Ontario Gölü’nü büsbütün doldurmaya yetecek kadar tortuyu aşındırdığı tespit edildi.
DÜNYA’DAKİ KANYONLARA ÇOK BENZİYOR
Bu göllerdeki sel felaketleri her iki tarafında yüksek tırtıklı kaya duvarları olan ırmak vadilerini yarattı. Bu vadiler, dünyadaki etkileyici kanyonlara da epeyce beziyor.
Texas Üniversitesi, UT Jackson Yerbilimleri Okulu’nda yardımcı doçent olan Tim Goudge, “Eski Mars’ta görünüm boyunca tortunun nasıl hareket ettiğini düşünürsek, gölde meydana gelen taşkınlar global olarak da nitekim kıymetli bir müddetçti” dedi.
“Ve bu biraz şaşırtan bir sonuç zira uzun müddettir meydana gelmemişti, tek seferlik olabileceği düşünülüyor” diye konuştu.
İKİ İHTİMAL VAR
Araştırmacılar, şiddetli taşkınların iki sebepten meydana geldiğini iddia ediyor: Ya krater gölünün iç kısmındaki suyun kenardan taşmaya başladığı noktaya kadar dolmasıyla; ya da göl, suyla dolduğunda, bu suyun kraterin ortasındaki basıncı, krater kenarının kırılmasına ve suyun dışarı akmasına müsaade vermesiyle meydana geldiği düşünülüyor.
Her iki durumda da, su gölden dışarı akmaya başladığında, süratle bir çıkış ihlali ve kanyon açmaya başlayacak, fazla suyun dışarı akmasına müsaade verecek ve sonunda daha fazla aşınamayana kadar kaçak bir müddetçte devam edecekti.
“GEÇMİŞTE MARS’TA DAHA FAZLA SU VARDI”
Profesör Goudge, MailOnline’a yaptığı açıklamada, geçmişte Mars’ta daha fazla suyun mevcut olduğunu düşündüğünü söylemiş oldu. Goudge, fakat bunun gezegeni hiç bir vakit büsbütün kaplamadığını da kelamlarına ekledi.
Dünya’da ırmak erozyonu, ırmak yatağının ve kıyıların su kuvvetiyle daima aşınması, ekseriyetle yavaş ilerleyen bir müddetç kararında meydana geliyor. Uzun yıllar boyunca, suyun gücü, tortuyu kırdığı için kıyı toprağı geri çekiliyor.
Lakin Mars’ta, taşan krater göllerinden kaynaklanan büyük seller, Mars yüzeyini şekillendirmede, derin uçurumlar açmada ve fazlaca ölçüde tortuyu hareket ettirmede epeyce büyük bir role sahip.
Milyarlarca yıl evvel Kızıl Gezegenin yüzeyinde sıvı su bulunduğunda, krater gölleri Mars’ta yaygındı. Birtakım kraterler küçük bir denizin suyunu tutacak kapasiteye sahipti.
Fakat su tutulamayacak kadar fazla olduğunda, kraterin kenarını kırıp, ırmak vadilerini oyan büyük sellere niye oldu.
Mars’ın yörüngesindeki uydular tarafınca çekilen imajlar, bilim insanlarının Mars krater göllerinin kalıntılarını incelemesine imkan sağladı.
Lakin Goudge, krater gölleri ve ırmak vadilerinin sıklıkla kişisel olarak çalışıldığını söylemiş oldu. Bu, Kızıl Gezegen boyunca 262 ‘gedikli göl’ün bir bütün olarak Mars yüzeyini nasıl şekillendirdiğini araştıran birinci çalışma olarak dikkat çekiyor.
BİLİM İNSANLARI İKİ KATEGORİYE AYIRDI
Araştırmacılar Mars’ta evvelde var olan ırmak vadileri datalarını incelediler ve onları iki kategoriye ayırdılar, birinci vakit içinderda kraterin kenarında başlayan vadiler ikinci olarak öbür bir yerde oluşan vadiler.
Bir kraterin kenarında başlayan vadiler, bir gölün sel baskınında oluştuğunu işaret ediyor. Arazinin öteki yerlerinde oluşan vadiler ise vakit ortasında daha kademeli bir oluşum olduğunu gösteriyor.
Bilim insanları, farklı vadi tiplerinin derinliğini, uzunluğunu ve hacmini karşılaştırdılar ve krater gölü çatlaklarının oluşturduğu ırmak vadilerinin, toplam vadi uzunluğunun yalnızca yüzde 3’ünü oluşturmasına karşın, Kızıl Gezegen’in ırmak vadisi hacminin yaklaşık dörtte birini aşındırdığını buldular.
Arizona, Tucson’daki Gezegen Bilimleri Enstitüsü‘nde araştırma bilimcisi olan çalışmanın ortak muharriri Alexander Morgan, “Bu tutarsızlık, çıkış kanyonlarının öbür vadilerden değerli ölçüde daha derin olduğu açıklanıyor” dedi.
559 fitte (170.5 metre), bir yarık ırmak vadisinin medyan derinliği, vakit ortasında daha kademeli oluşturulan ve yaklaşık 254 fit (77.5 metre) medyan derinliğe sahip öteki ırmak vadilerinin iki katından fazladır.
Ayrıyeten, uçurumlar jeolojik bir anda ortaya çıkmış olsalar da, etraftaki görüntü üzerinde kalıcı bir tesire sahip olmuş olabilirler.
Çalışma, gediklerin kanyonları derine sürdüğünü ve yakınlardaki öbür ırmak vadilerinin oluşumunu etkilemiş olabileceğini gösteriyor.
Müellifler, bunun ekseriyetle iklime bağlayarak, eşsiz Mars ırmağı vadisi topografyası için potansiyel bir alternatif açıklama olduğunu söylemiş oldu.
Dünya’da ırmak erozyonu birçok durumda yavaş ve istikrarlı bir müddetçtir. Lakin Goudge’a nazaran bu, başka dünyalarda da bu türlü çalışacağı manasına gelmiyor.
“DÜNYA’DAN DAHA FAZLA FELAKETLE ŞEKİLLENEBİLİR”
Goudge, “Kraterleri suyla doldurduğunuzda, orada salınacak fazlaca fazla depolanmış güç var. Bu durumda Mars Dünya’dan daha fazla felaketle şekillenebilir.”
Yeni çalışma bugün Nature mecmuasında yayınlandı.
Teksas’taki araştırmacılar, Kızıl Gezegen’deki 262 gedikli gölün Mars’ın yüzeyini nasıl şekillendirdiğini belirlemek için uydu manzaralarını kullandı.
Birkaç hafta sürdüğü kestirim edilen seller kararında, Superior Gölü’nü ve Ontario Gölü’nü büsbütün doldurmaya yetecek kadar tortuyu aşındırdığı tespit edildi.
DÜNYA’DAKİ KANYONLARA ÇOK BENZİYOR
Bu göllerdeki sel felaketleri her iki tarafında yüksek tırtıklı kaya duvarları olan ırmak vadilerini yarattı. Bu vadiler, dünyadaki etkileyici kanyonlara da epeyce beziyor.
Texas Üniversitesi, UT Jackson Yerbilimleri Okulu’nda yardımcı doçent olan Tim Goudge, “Eski Mars’ta görünüm boyunca tortunun nasıl hareket ettiğini düşünürsek, gölde meydana gelen taşkınlar global olarak da nitekim kıymetli bir müddetçti” dedi.
“Ve bu biraz şaşırtan bir sonuç zira uzun müddettir meydana gelmemişti, tek seferlik olabileceği düşünülüyor” diye konuştu.
İKİ İHTİMAL VAR
Araştırmacılar, şiddetli taşkınların iki sebepten meydana geldiğini iddia ediyor: Ya krater gölünün iç kısmındaki suyun kenardan taşmaya başladığı noktaya kadar dolmasıyla; ya da göl, suyla dolduğunda, bu suyun kraterin ortasındaki basıncı, krater kenarının kırılmasına ve suyun dışarı akmasına müsaade vermesiyle meydana geldiği düşünülüyor.
Her iki durumda da, su gölden dışarı akmaya başladığında, süratle bir çıkış ihlali ve kanyon açmaya başlayacak, fazla suyun dışarı akmasına müsaade verecek ve sonunda daha fazla aşınamayana kadar kaçak bir müddetçte devam edecekti.
“GEÇMİŞTE MARS’TA DAHA FAZLA SU VARDI”
Profesör Goudge, MailOnline’a yaptığı açıklamada, geçmişte Mars’ta daha fazla suyun mevcut olduğunu düşündüğünü söylemiş oldu. Goudge, fakat bunun gezegeni hiç bir vakit büsbütün kaplamadığını da kelamlarına ekledi.
Dünya’da ırmak erozyonu, ırmak yatağının ve kıyıların su kuvvetiyle daima aşınması, ekseriyetle yavaş ilerleyen bir müddetç kararında meydana geliyor. Uzun yıllar boyunca, suyun gücü, tortuyu kırdığı için kıyı toprağı geri çekiliyor.
Lakin Mars’ta, taşan krater göllerinden kaynaklanan büyük seller, Mars yüzeyini şekillendirmede, derin uçurumlar açmada ve fazlaca ölçüde tortuyu hareket ettirmede epeyce büyük bir role sahip.
Milyarlarca yıl evvel Kızıl Gezegenin yüzeyinde sıvı su bulunduğunda, krater gölleri Mars’ta yaygındı. Birtakım kraterler küçük bir denizin suyunu tutacak kapasiteye sahipti.
Fakat su tutulamayacak kadar fazla olduğunda, kraterin kenarını kırıp, ırmak vadilerini oyan büyük sellere niye oldu.
Mars’ın yörüngesindeki uydular tarafınca çekilen imajlar, bilim insanlarının Mars krater göllerinin kalıntılarını incelemesine imkan sağladı.
Lakin Goudge, krater gölleri ve ırmak vadilerinin sıklıkla kişisel olarak çalışıldığını söylemiş oldu. Bu, Kızıl Gezegen boyunca 262 ‘gedikli göl’ün bir bütün olarak Mars yüzeyini nasıl şekillendirdiğini araştıran birinci çalışma olarak dikkat çekiyor.
BİLİM İNSANLARI İKİ KATEGORİYE AYIRDI
Araştırmacılar Mars’ta evvelde var olan ırmak vadileri datalarını incelediler ve onları iki kategoriye ayırdılar, birinci vakit içinderda kraterin kenarında başlayan vadiler ikinci olarak öbür bir yerde oluşan vadiler.
Bir kraterin kenarında başlayan vadiler, bir gölün sel baskınında oluştuğunu işaret ediyor. Arazinin öteki yerlerinde oluşan vadiler ise vakit ortasında daha kademeli bir oluşum olduğunu gösteriyor.
Bilim insanları, farklı vadi tiplerinin derinliğini, uzunluğunu ve hacmini karşılaştırdılar ve krater gölü çatlaklarının oluşturduğu ırmak vadilerinin, toplam vadi uzunluğunun yalnızca yüzde 3’ünü oluşturmasına karşın, Kızıl Gezegen’in ırmak vadisi hacminin yaklaşık dörtte birini aşındırdığını buldular.
Arizona, Tucson’daki Gezegen Bilimleri Enstitüsü‘nde araştırma bilimcisi olan çalışmanın ortak muharriri Alexander Morgan, “Bu tutarsızlık, çıkış kanyonlarının öbür vadilerden değerli ölçüde daha derin olduğu açıklanıyor” dedi.
559 fitte (170.5 metre), bir yarık ırmak vadisinin medyan derinliği, vakit ortasında daha kademeli oluşturulan ve yaklaşık 254 fit (77.5 metre) medyan derinliğe sahip öteki ırmak vadilerinin iki katından fazladır.
Ayrıyeten, uçurumlar jeolojik bir anda ortaya çıkmış olsalar da, etraftaki görüntü üzerinde kalıcı bir tesire sahip olmuş olabilirler.
Çalışma, gediklerin kanyonları derine sürdüğünü ve yakınlardaki öbür ırmak vadilerinin oluşumunu etkilemiş olabileceğini gösteriyor.
Müellifler, bunun ekseriyetle iklime bağlayarak, eşsiz Mars ırmağı vadisi topografyası için potansiyel bir alternatif açıklama olduğunu söylemiş oldu.
Dünya’da ırmak erozyonu birçok durumda yavaş ve istikrarlı bir müddetçtir. Lakin Goudge’a nazaran bu, başka dünyalarda da bu türlü çalışacağı manasına gelmiyor.
“DÜNYA’DAN DAHA FAZLA FELAKETLE ŞEKİLLENEBİLİR”
Goudge, “Kraterleri suyla doldurduğunuzda, orada salınacak fazlaca fazla depolanmış güç var. Bu durumda Mars Dünya’dan daha fazla felaketle şekillenebilir.”
Yeni çalışma bugün Nature mecmuasında yayınlandı.