odakulebuda
New member
- Katılım
- 26 Eki 2020
- Mesajlar
- 1,951
- Puanları
- 0
Afganistan’da jeopolitik hesaplar MUSTAFA ÖZTOP / DIŞ SİYASET UZMANI
Amerika Birleşik Devletleri, yirmi yıl evvel işgal ettiği Afganistan’dan askeri varlığını çekme sonucu alarak bölgede belirsizliklerle dolu yeni bir sureci başlattı. esasen bu çekilme sürecinin Taliban ile müzakere süreci çerçevesinde bir ivme kazandığı düşünüldüğünde, ABD Lideri Barack Obama devrinde Taliban ile görüşme teşebbüslerinin başladığı ve Donald Trump devrinde görüşmelerin ilerleme kaydettiği görülüyor. Global rekabette artık ABD’nin hegemonyasının zayıfladığı tartışmaları yer bulsa da ABD üzere global bir gücün Afganistan’dan çekilmesinin ABD açısından muhakkak strateji ve planlamalar çerçevesinde yürütüldüğü söylenebilir.
Strateji, planlama ve bir Afganistan siyaseti manasında Trump’ın baskın karakteri ve süreç idaresine tesirleri niçiniyle ABD’nin devlet siyaseti yürütme süreçlerinde en sıkıntı devirlerinden birini yaşadığı düşünülebilir. Fakat bugüne gelindiğinde, Joe Biden ile ABD’nin Afganistan siyasetinin devletin karar alma sistemlerinin işleyişi kararında ortaya çıkması ve global siyasetler açısından planlanmış stratejileri içermesi olasıdır. Bu manada ABD’nin Afganistan siyasetinin, global ve bölgesel güçlerle rekabet bakımından hangi stratejiler üzerine kurgulandığı merak edilen bir bahis haline geldi. ABD’nin çekilme sonucu ile şekillenen süreçte gözlenen Afganistan siyasetinin dikkat çeken gelişmelere sahne olması da bu merakı ziyadeleştirdi.
Trump devrinde ABD’nin askeri olarak çekilme siyasetleri, Amerikan halkının teveccühünü kazandı ve halk askeri ve mali açıdan tartışmalı olan bölgelerden çekilmeye yönelik bir beklentiye girdi. Yani ABD’nin Afganistan siyasetinin hem iç siyasetteki beklentilere yönelik birebir vakitte global rekabette bilhassa Çin’in gücünü dağıtmaya odaklı bir strateji içerdiği söylenebilir.
ÇİN’İN GÜCÜNÜ DAĞITMAK
Afganistan, her ne kadar global güçlerin mezarlığı yahut çatışmaların membaı bir bölge olarak bilinse de stratejik olarak kıymetli bir bölgededir. Bu manada ABD’nin çekilme sürecini global rekabet başta olmak üzere bir epeyce taraftan kıymetlendirmek gerekiyor.
Şu ana kadarki gelişmeler doğrultusunda, ABD’nin Afganistan’dan çekilme sürecinin Çin’in bölgede nüfuz ve alan kazanmasına uygun bir tabanda ilerletildiği söylenebilir. Bu durum, Çin ile rekabeti bağlamında ABD’nin Asya-Pasifik bölgesinde Çin’e karşı üstünlüğünü korumak ve sürdürmek için Çin’in gücünü Afganistan ile dağıtmak istediği biçiminde kıymetlendirilebilir. Yani ABD’nin global güç rekabetinde Çin için stratejik bir coğrafya olan Afganistan’a Çin’in girmesini kolaylaştırarak iştah kabartması ve Çin’in gücünü Afganistan bölgesine ağırlaştırmasını hedeflediği düşünülebilir. bu biçimdece Asya-Pasifik bölgesine Çin gereğince odaklanamayacak ve ABD birinci önceliği olan Asya-Pasifik bölgesinde Çin’e karşı üstünlüğünü korumuş ve sürdürmüş olacaktır.
Öbür taraftan Çin açısından Afganistan hem Jenerasyon ve Yol İnisiyatifi bakımından birebir vakitte Doğu Türkistan’ı denetim altında tutmak ve Uygur Türklerinin Taliban ile alakalarını zayıflatmak bakımından bir fırsat olarak görülebilir. Afganistan’da Doğu Türkistan kökenli teşebbüslerin artması ihtimali Çin’i endişelendiriyor. Bölgede krizin tırmanması, Çin’in güç kaybına niye olacaktır.
ABD – RUSYA REKABETİ
ABD, Çin ile rekabete emsal bir tabanı Rusya ile de oluşturmak istiyor. Rusya, askeri bakımdan yayılmaya ve genişlemeye iştahlı bir ülke olarak son devirde Suriye dahil büyük ölçüde ABD’nin açtığı alanlarda gücünü ağırlaştırmış, askeri olarak genişleme göstermiş ve kimi durumlarda genişlemenin verdiği handikapları hisseder hale gelmiştir. Başka taraftan, ABD’nin iki global rakibi Çin ve Rusya’nın Afganistan’da güç istikrarını paylaşmada muhtemel sıkıntılarla müsabakası, sürecin ek bir beklentisi olabilir lakin bu noktada çabucak hemen büsbütün bilinmeyenli bir denklem olması niçiniyle aksi bir durumun ortaya çıkması da mümkün.
ABD’nin hem Çin birebir vakitte Rusya’yı Afganistan’da kurduğu tuzaklara çekme stratejisinin bölgedeki gelişmelerle desteklendiği söylenebilir. ABD, gerçekleştirdiği süratli çekilme süreci ile adeta Taliban’a alan açtı ve istikrarsızlığı körükleyecek bir siyaset benimsedi. Bu politikayı, Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani’nin ülkedeki durumun berbatlaşmasını ABD’nin süratle çekilmesine bağlaması ve bölgede tansiyonun süratle yükselmesi açık bir biçimde gösteriyor.
Çin, bilhassa Jenerasyon ve Yol için değerli bir güzergâh olan bölgedeki istikrara değer veriyor. Rusya, bölgedeki gelişmeleri barış süreci açısından sorunlu olarak pahalandırıyor. Çin ve Rusya’nın, ABD’nin süratli çekilme sürecinde ortak hareket etme muhtaçlıklarının arttığı kanısıyla bağları geliştirmek istediği görülüyor.
İKİLİ SÜTUN SİYASETİ: TÜRKİYE VE İRAN
ABD’nin geçmişte Körfez bölgesinde izlediği siyasetin bir benzerini Afganistan’da izlemek istemesi mümkün stratejilerden biri olarak gösterilebilir. Bu siyaset, 1971 yılında İngiltere’nin Körfez’den çekilme sonucuyla şekillenen “Çifte Sütun” siyasetidir.
İngiltere’nin Körfez’den çekilmesiyle oluşan güç boşluğunu Sovyetler Birliği’nin doldurmasından kaygı duyan ABD’nin, periyodun iki kıymetli müttefiki İran ve Suudi Arabistan’ı teşvik ederek bölgedeki güç rekabetini dolaylı yoldan sürdürme stratejisidir.
Bu manada ABD’nin, Türkiye ile Kabil Havalimanı konusu üzere, Afganistan’da Türkiye’nin rolüne ait gerçekleştirdiği görüşmeler ve verdiği bildiriler bir nevi bu stratejiyi dayanaklar niteliktedir. İran ile ABD’nin içinde, ABD için vazgeçilmez bir dinamik olan İsrail olsa da, Biden devrinde İran’la nükleer müzakerelere yönelik görüşmeler ve Trump devrine nazaran daha aralı bir Suudi Arabistan yaklaşımı İran’a kısmi bir nefes aldırdı.
Ayrıyeten ABD’nin Yemen’de Husileri terör örgütleri listesinden çıkarması İran’ın elini rahatlatan öteki bir gelişme. Yani her ne kadar kimi alanlarda İran-ABD içinde uyuşmazlıklar sürecek olsa da genel perspektifte Biden devrinde ABD’nin İran’ın önünü açan bir eğilim ortasında olduğu söylenebilir. Bu gelişmelerle birlikte, ABD’nin Afganistan’da ilerleyen süreçte bir çeşit “Çifte Sütun” siyaseti izlemesi ihtimalinin gözardı edilemeyeceği değerlendirilmelidir.
KAOSTAN DOĞACAK MALİYET
Buraya kadar ABD’nin kaos oluşturarak rekabet ettiği ya da zayıflatmak istediği tüm aktörleri bir çıkmaza sokmak ya da önemli bir güç kaybına uğratmak tarafında bir Afganistan siyaseti izlediği görülüyor.
Taliban’ın Afganistan’daki lokal Türk kökenli kümeleri zayıflatan tavrı ile Çin’e açılan alanın yanında Türk Kurulu üzere gelişen süreçler değerlendirildiğinde, ABD’nin Çin’e karşı Türk dünyasını kalkan yapma stratejisi izleyebileceği öngörülebilir. ABD’nin Afganistan’da başarısız olan ulus inşası sürecini, çatışmayı körükleyerek yeni bir kriz inşa etme ve krizin maliyetini bölgesel güçlere ve global rakiplere fatura etme halinde siyaset izlediği de kıymetlendirilebilir.
zati bu kriz sürecini geliştiren ABD, son devirde bir hayli yerde sergilediği siyasetin bir benzerini Afganistan’da da sürdürmek istiyor. Yani ABD’nin kendi askeri varlığını azaltarak karşılıklı çıkarlar temelinde bölgedeki bir aktörü (Taliban) taşeron hale getirip rakiplerini zayıflatma istikametinde bir strateji izlediği söylenebilir. bu biçimdece vekalet örgütleri ile siyaset üreten ABD’nin risksiz, insan kaynağı maliyeti neredeyse olmayan, perde gerisinde süreç yönettiği stratejik bir durum ile Afganistan’daki nüfuzunu kimlik değiştirerek sürdürmek istediği kararına ulaşılabilir. Lakin ABD bu politikayı izlerken öteki aktörlerin de bu durumun farkında olduğunu söylemek gerek.
ABD’nin süratli çekilme sürecinde uygun bir yer bulan kaos ortamı global güçleri ve bölgedeki aktörleri olumsuz etkileyecektir. Bu sebeple öbür aktörler, ABD’nin varlığına istek gösterme tarafında talepler oluşturabilir. Şu ana kadar gelişen süreçte bu istikamette gereğince izlenim oluşmasa da ABD’nin bu kartı da elinde bulundurmak istemesi ve kaideler olgunlaşırsa bu durumu kullanımı şaşırtan olmayacaktır.
TÜRKİYE VE PAKİSTAN
Afganistan’da ABD’nin izlediği strateji kadar Çin, Rusya, Türkiye, Pakistan, İran ve Tacikistan’ın da nasıl bir strateji izleyeceği Afganistan’ın geleceğinin şekillenmesinde değerli bir fonksiyona sahip. Belirtilen aktörlerden Türkiye ve Pakistan’ın fazlaca yakın bağları bulunsa da Afganistan’da farklı pozisyon aldıkları biliniyor. Türkiye ve Pakistan’ın bir epey bahiste kurduğu yakın münasebetlerin öbür aktörleri rahatsız ettiği malum. ötürüsıyla Afganistan’da gelişen süreç Türkiye ve Pakistan içinde bir sınamayı da içeriyor.
Yani ABD’nin bir amacı de Türkiye-Pakistan bağlantılarını baltalamak olabilir. İki ülke Afganistan’da bir biçimde ortak bir taban bulursa istikrarları değiştiren bir tesir oluşturabilirler. Ayrıyeten ABD’nin Afganistan’dan gerçekleşmekte olan göçe Türkiye ve Pakistan’ı adres göstermesi de bölgede artan krizin bu ülkelere sıçraması tarafında bir siyasete işaret ediyor.
Bu manada ABD’nin meydana getirdiği kitesel göç silahına karşı Türkiye, Pakistan ve İran’ın ortak bir tedbir alması gerektiği belirtiliyor. Bu niçinlerle öbür aktörlerle kuvvetli bir etkileşime giren ve Taliban ile de bir irtibat tabanı sağlayabilen aktör, Afganistan’ın geleceğinde daha aktif bir pozisyon elde edecektir.
ABD VE TALİBAN BAĞI
ABD’nin Afganistan’da Taliban’ın nüfuz kazanmasına yönelik oluşturduğu yer, Taliban ile ağırlaşan bağlar bakımından dikkat cazibeli bir boyuta evirildi. Bu manada ABD’nin Afgan hükümetine baskı yaparak hapishanede bulunan bir Taliban kumandanının hür bırakılmasını sağladığı haberi basına yansıdı. Ayrıyeten ABD ve Batı merkezli medyanın Taliban’ın Afganistan’da kaydettiği ilerleme üzerinden “Afganistan Taliban’dır” algısını daima olarak gündeme getirmesi de soru işaretlerini artırdı. Bu haberlerle “Taliban bölgenin tek gücü” imajının güçlendirilmek istendiği söylenebilir.
ABD’nin Taliban’a yönelik siyasetinin, Taliban’ı bir vekil aktör olarak kullanmanın yanında Taliban’ı zayıflatmaya yönelik bir ihtimali barındırdığı da düşünülmelidir. Taliban 1998 yılında Afganistan’ın yüzde 90’ını denetim ederken ilerleyen senelerda Taliban faktörünün Afganistan’da yüzde 40-50 seviyelerine çekildiği görülüyor. Bu istikametiyle ABD, Taliban’a geniş bir alan açarken Taliban’ın süratli gelişen bu genişlemeyi denetim etmesinin zorluğunu değerlendirmesi de mümkündür. Bir bölgede varlık gösterip kalıcı olabilmek yalnızca toprakları teslim almakla olacak bir iş değildir.
özetlemek gerekirsesı ABD, Afganistan’da Taliban, Çin, Türkiye ve Rusya üzere aktörlere sopaları hazır bekleyen havuçlar gösteriyor. Fakat sürecin tümüyle ABD’nin öngördüğü biçimde ilerlemesini beklemek de stratejiden mahrum, krizlerde zorlukları öne çıkarıp fırsatları gözardı ederek biçilen role mahkum olan bir anlayışın tezahürü olabilir.
ötürüsıyla önümüzdeki süreçte Afganistan’daki gelişmelere dair yeni konumlanmalar ve yeni gelişmeler, Afganistan’ın geleceğine ait tabloyu ortaya koymada daha somut datalar sunacaktır. Sonuç olarak; ABD’nin Afganistan’dan çekilme sürecinde Çin, Pakistan, İran, Türkiye ve Rusya üzere bölgede tesirli olması mümkün aktörlere tuzaklar kurduğu ve sürecin gelişmenine bakılırsa bir durum alacağı kıymetlendirilebilir.
Amerika Birleşik Devletleri, yirmi yıl evvel işgal ettiği Afganistan’dan askeri varlığını çekme sonucu alarak bölgede belirsizliklerle dolu yeni bir sureci başlattı. esasen bu çekilme sürecinin Taliban ile müzakere süreci çerçevesinde bir ivme kazandığı düşünüldüğünde, ABD Lideri Barack Obama devrinde Taliban ile görüşme teşebbüslerinin başladığı ve Donald Trump devrinde görüşmelerin ilerleme kaydettiği görülüyor. Global rekabette artık ABD’nin hegemonyasının zayıfladığı tartışmaları yer bulsa da ABD üzere global bir gücün Afganistan’dan çekilmesinin ABD açısından muhakkak strateji ve planlamalar çerçevesinde yürütüldüğü söylenebilir.
Strateji, planlama ve bir Afganistan siyaseti manasında Trump’ın baskın karakteri ve süreç idaresine tesirleri niçiniyle ABD’nin devlet siyaseti yürütme süreçlerinde en sıkıntı devirlerinden birini yaşadığı düşünülebilir. Fakat bugüne gelindiğinde, Joe Biden ile ABD’nin Afganistan siyasetinin devletin karar alma sistemlerinin işleyişi kararında ortaya çıkması ve global siyasetler açısından planlanmış stratejileri içermesi olasıdır. Bu manada ABD’nin Afganistan siyasetinin, global ve bölgesel güçlerle rekabet bakımından hangi stratejiler üzerine kurgulandığı merak edilen bir bahis haline geldi. ABD’nin çekilme sonucu ile şekillenen süreçte gözlenen Afganistan siyasetinin dikkat çeken gelişmelere sahne olması da bu merakı ziyadeleştirdi.
Trump devrinde ABD’nin askeri olarak çekilme siyasetleri, Amerikan halkının teveccühünü kazandı ve halk askeri ve mali açıdan tartışmalı olan bölgelerden çekilmeye yönelik bir beklentiye girdi. Yani ABD’nin Afganistan siyasetinin hem iç siyasetteki beklentilere yönelik birebir vakitte global rekabette bilhassa Çin’in gücünü dağıtmaya odaklı bir strateji içerdiği söylenebilir.
ÇİN’İN GÜCÜNÜ DAĞITMAK
Afganistan, her ne kadar global güçlerin mezarlığı yahut çatışmaların membaı bir bölge olarak bilinse de stratejik olarak kıymetli bir bölgededir. Bu manada ABD’nin çekilme sürecini global rekabet başta olmak üzere bir epeyce taraftan kıymetlendirmek gerekiyor.
Şu ana kadarki gelişmeler doğrultusunda, ABD’nin Afganistan’dan çekilme sürecinin Çin’in bölgede nüfuz ve alan kazanmasına uygun bir tabanda ilerletildiği söylenebilir. Bu durum, Çin ile rekabeti bağlamında ABD’nin Asya-Pasifik bölgesinde Çin’e karşı üstünlüğünü korumak ve sürdürmek için Çin’in gücünü Afganistan ile dağıtmak istediği biçiminde kıymetlendirilebilir. Yani ABD’nin global güç rekabetinde Çin için stratejik bir coğrafya olan Afganistan’a Çin’in girmesini kolaylaştırarak iştah kabartması ve Çin’in gücünü Afganistan bölgesine ağırlaştırmasını hedeflediği düşünülebilir. bu biçimdece Asya-Pasifik bölgesine Çin gereğince odaklanamayacak ve ABD birinci önceliği olan Asya-Pasifik bölgesinde Çin’e karşı üstünlüğünü korumuş ve sürdürmüş olacaktır.
Öbür taraftan Çin açısından Afganistan hem Jenerasyon ve Yol İnisiyatifi bakımından birebir vakitte Doğu Türkistan’ı denetim altında tutmak ve Uygur Türklerinin Taliban ile alakalarını zayıflatmak bakımından bir fırsat olarak görülebilir. Afganistan’da Doğu Türkistan kökenli teşebbüslerin artması ihtimali Çin’i endişelendiriyor. Bölgede krizin tırmanması, Çin’in güç kaybına niye olacaktır.
ABD – RUSYA REKABETİ
ABD, Çin ile rekabete emsal bir tabanı Rusya ile de oluşturmak istiyor. Rusya, askeri bakımdan yayılmaya ve genişlemeye iştahlı bir ülke olarak son devirde Suriye dahil büyük ölçüde ABD’nin açtığı alanlarda gücünü ağırlaştırmış, askeri olarak genişleme göstermiş ve kimi durumlarda genişlemenin verdiği handikapları hisseder hale gelmiştir. Başka taraftan, ABD’nin iki global rakibi Çin ve Rusya’nın Afganistan’da güç istikrarını paylaşmada muhtemel sıkıntılarla müsabakası, sürecin ek bir beklentisi olabilir lakin bu noktada çabucak hemen büsbütün bilinmeyenli bir denklem olması niçiniyle aksi bir durumun ortaya çıkması da mümkün.
ABD’nin hem Çin birebir vakitte Rusya’yı Afganistan’da kurduğu tuzaklara çekme stratejisinin bölgedeki gelişmelerle desteklendiği söylenebilir. ABD, gerçekleştirdiği süratli çekilme süreci ile adeta Taliban’a alan açtı ve istikrarsızlığı körükleyecek bir siyaset benimsedi. Bu politikayı, Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani’nin ülkedeki durumun berbatlaşmasını ABD’nin süratle çekilmesine bağlaması ve bölgede tansiyonun süratle yükselmesi açık bir biçimde gösteriyor.
Çin, bilhassa Jenerasyon ve Yol için değerli bir güzergâh olan bölgedeki istikrara değer veriyor. Rusya, bölgedeki gelişmeleri barış süreci açısından sorunlu olarak pahalandırıyor. Çin ve Rusya’nın, ABD’nin süratli çekilme sürecinde ortak hareket etme muhtaçlıklarının arttığı kanısıyla bağları geliştirmek istediği görülüyor.
İKİLİ SÜTUN SİYASETİ: TÜRKİYE VE İRAN
ABD’nin geçmişte Körfez bölgesinde izlediği siyasetin bir benzerini Afganistan’da izlemek istemesi mümkün stratejilerden biri olarak gösterilebilir. Bu siyaset, 1971 yılında İngiltere’nin Körfez’den çekilme sonucuyla şekillenen “Çifte Sütun” siyasetidir.
İngiltere’nin Körfez’den çekilmesiyle oluşan güç boşluğunu Sovyetler Birliği’nin doldurmasından kaygı duyan ABD’nin, periyodun iki kıymetli müttefiki İran ve Suudi Arabistan’ı teşvik ederek bölgedeki güç rekabetini dolaylı yoldan sürdürme stratejisidir.
Bu manada ABD’nin, Türkiye ile Kabil Havalimanı konusu üzere, Afganistan’da Türkiye’nin rolüne ait gerçekleştirdiği görüşmeler ve verdiği bildiriler bir nevi bu stratejiyi dayanaklar niteliktedir. İran ile ABD’nin içinde, ABD için vazgeçilmez bir dinamik olan İsrail olsa da, Biden devrinde İran’la nükleer müzakerelere yönelik görüşmeler ve Trump devrine nazaran daha aralı bir Suudi Arabistan yaklaşımı İran’a kısmi bir nefes aldırdı.
Ayrıyeten ABD’nin Yemen’de Husileri terör örgütleri listesinden çıkarması İran’ın elini rahatlatan öteki bir gelişme. Yani her ne kadar kimi alanlarda İran-ABD içinde uyuşmazlıklar sürecek olsa da genel perspektifte Biden devrinde ABD’nin İran’ın önünü açan bir eğilim ortasında olduğu söylenebilir. Bu gelişmelerle birlikte, ABD’nin Afganistan’da ilerleyen süreçte bir çeşit “Çifte Sütun” siyaseti izlemesi ihtimalinin gözardı edilemeyeceği değerlendirilmelidir.
KAOSTAN DOĞACAK MALİYET
Buraya kadar ABD’nin kaos oluşturarak rekabet ettiği ya da zayıflatmak istediği tüm aktörleri bir çıkmaza sokmak ya da önemli bir güç kaybına uğratmak tarafında bir Afganistan siyaseti izlediği görülüyor.
Taliban’ın Afganistan’daki lokal Türk kökenli kümeleri zayıflatan tavrı ile Çin’e açılan alanın yanında Türk Kurulu üzere gelişen süreçler değerlendirildiğinde, ABD’nin Çin’e karşı Türk dünyasını kalkan yapma stratejisi izleyebileceği öngörülebilir. ABD’nin Afganistan’da başarısız olan ulus inşası sürecini, çatışmayı körükleyerek yeni bir kriz inşa etme ve krizin maliyetini bölgesel güçlere ve global rakiplere fatura etme halinde siyaset izlediği de kıymetlendirilebilir.
zati bu kriz sürecini geliştiren ABD, son devirde bir hayli yerde sergilediği siyasetin bir benzerini Afganistan’da da sürdürmek istiyor. Yani ABD’nin kendi askeri varlığını azaltarak karşılıklı çıkarlar temelinde bölgedeki bir aktörü (Taliban) taşeron hale getirip rakiplerini zayıflatma istikametinde bir strateji izlediği söylenebilir. bu biçimdece vekalet örgütleri ile siyaset üreten ABD’nin risksiz, insan kaynağı maliyeti neredeyse olmayan, perde gerisinde süreç yönettiği stratejik bir durum ile Afganistan’daki nüfuzunu kimlik değiştirerek sürdürmek istediği kararına ulaşılabilir. Lakin ABD bu politikayı izlerken öteki aktörlerin de bu durumun farkında olduğunu söylemek gerek.
ABD’nin süratli çekilme sürecinde uygun bir yer bulan kaos ortamı global güçleri ve bölgedeki aktörleri olumsuz etkileyecektir. Bu sebeple öbür aktörler, ABD’nin varlığına istek gösterme tarafında talepler oluşturabilir. Şu ana kadar gelişen süreçte bu istikamette gereğince izlenim oluşmasa da ABD’nin bu kartı da elinde bulundurmak istemesi ve kaideler olgunlaşırsa bu durumu kullanımı şaşırtan olmayacaktır.
TÜRKİYE VE PAKİSTAN
Afganistan’da ABD’nin izlediği strateji kadar Çin, Rusya, Türkiye, Pakistan, İran ve Tacikistan’ın da nasıl bir strateji izleyeceği Afganistan’ın geleceğinin şekillenmesinde değerli bir fonksiyona sahip. Belirtilen aktörlerden Türkiye ve Pakistan’ın fazlaca yakın bağları bulunsa da Afganistan’da farklı pozisyon aldıkları biliniyor. Türkiye ve Pakistan’ın bir epey bahiste kurduğu yakın münasebetlerin öbür aktörleri rahatsız ettiği malum. ötürüsıyla Afganistan’da gelişen süreç Türkiye ve Pakistan içinde bir sınamayı da içeriyor.
Yani ABD’nin bir amacı de Türkiye-Pakistan bağlantılarını baltalamak olabilir. İki ülke Afganistan’da bir biçimde ortak bir taban bulursa istikrarları değiştiren bir tesir oluşturabilirler. Ayrıyeten ABD’nin Afganistan’dan gerçekleşmekte olan göçe Türkiye ve Pakistan’ı adres göstermesi de bölgede artan krizin bu ülkelere sıçraması tarafında bir siyasete işaret ediyor.
Bu manada ABD’nin meydana getirdiği kitesel göç silahına karşı Türkiye, Pakistan ve İran’ın ortak bir tedbir alması gerektiği belirtiliyor. Bu niçinlerle öbür aktörlerle kuvvetli bir etkileşime giren ve Taliban ile de bir irtibat tabanı sağlayabilen aktör, Afganistan’ın geleceğinde daha aktif bir pozisyon elde edecektir.
ABD VE TALİBAN BAĞI
ABD’nin Afganistan’da Taliban’ın nüfuz kazanmasına yönelik oluşturduğu yer, Taliban ile ağırlaşan bağlar bakımından dikkat cazibeli bir boyuta evirildi. Bu manada ABD’nin Afgan hükümetine baskı yaparak hapishanede bulunan bir Taliban kumandanının hür bırakılmasını sağladığı haberi basına yansıdı. Ayrıyeten ABD ve Batı merkezli medyanın Taliban’ın Afganistan’da kaydettiği ilerleme üzerinden “Afganistan Taliban’dır” algısını daima olarak gündeme getirmesi de soru işaretlerini artırdı. Bu haberlerle “Taliban bölgenin tek gücü” imajının güçlendirilmek istendiği söylenebilir.
ABD’nin Taliban’a yönelik siyasetinin, Taliban’ı bir vekil aktör olarak kullanmanın yanında Taliban’ı zayıflatmaya yönelik bir ihtimali barındırdığı da düşünülmelidir. Taliban 1998 yılında Afganistan’ın yüzde 90’ını denetim ederken ilerleyen senelerda Taliban faktörünün Afganistan’da yüzde 40-50 seviyelerine çekildiği görülüyor. Bu istikametiyle ABD, Taliban’a geniş bir alan açarken Taliban’ın süratli gelişen bu genişlemeyi denetim etmesinin zorluğunu değerlendirmesi de mümkündür. Bir bölgede varlık gösterip kalıcı olabilmek yalnızca toprakları teslim almakla olacak bir iş değildir.
özetlemek gerekirsesı ABD, Afganistan’da Taliban, Çin, Türkiye ve Rusya üzere aktörlere sopaları hazır bekleyen havuçlar gösteriyor. Fakat sürecin tümüyle ABD’nin öngördüğü biçimde ilerlemesini beklemek de stratejiden mahrum, krizlerde zorlukları öne çıkarıp fırsatları gözardı ederek biçilen role mahkum olan bir anlayışın tezahürü olabilir.
ötürüsıyla önümüzdeki süreçte Afganistan’daki gelişmelere dair yeni konumlanmalar ve yeni gelişmeler, Afganistan’ın geleceğine ait tabloyu ortaya koymada daha somut datalar sunacaktır. Sonuç olarak; ABD’nin Afganistan’dan çekilme sürecinde Çin, Pakistan, İran, Türkiye ve Rusya üzere bölgede tesirli olması mümkün aktörlere tuzaklar kurduğu ve sürecin gelişmenine bakılırsa bir durum alacağı kıymetlendirilebilir.