odakulebuda
New member
- Katılım
- 26 Eki 2020
- Mesajlar
- 1,951
- Puanları
- 0
Afganistan tutanakları: Yaşasın ekmek! Afganistan Peşaver Konsolosluğu’nun bulunduğu cadde öteki diplomatik misyonlarla birlikte trafiğe kapatılmış, Bağdat’taki Yeşil Bölge’yi andıran bir yerdi. Kameramanımdan bu cadde boyunca yürüyüşümüzü, askerlerle ve konsolosluk çalışanlarıyla temasımızı gizlice çekmesini istedim; kamerayı boynunda asılı tutarak, gerekirse yere sarkıtarak lakin kesinlikle çekmesini. Bu olağan dışı geçitlere dair beklenmedik çekimlerin saha gerçekleri hakkında özgün fotoğraflar sunacağı kanaati içgüdüsel halde zihnimde hazırdı. Bir cins casusluktu bu ancak kavramdan ürkmüyordum; tecessüs hem tabiatımda vardı birebir vakitte yaptığımız iş bu cins ihlalleri ve riskleri göze almayı koşul koşuyordu.
Konsolosluktaki herkes geleceğimizi biliyor ve bizi bekliyordu. Binanın Pakistanlı çalışanları çarçabuk ahbaplık kurdular bizimle ve GZT editörü Ümmü Gülsüm’ü Halime Sultan’a benzeterek Türk dizilerinin kolonizatör tesirine dair örnekler sundular. Biz bu tesirin topraktaki gerçek sonuçlarını görmek için sabırsızlanıyorduk. Afgan çalışanlar daha önemli ve mesafelilerdi lakin onlar da süreçleri bir an evvelden bitirmek için güzel niyetli bir uğraş arasındaydiler. Türk Dışişleri serçe parmağını kefeye bastırmış ve tartısını hissettirmişti.
n
VAKUR LAKİN BEDBİN AFGANLAR
Konsolosluğun iddiamdan çok geniş bahçesinde aylakça dolaştığımda ağaçların vakarıyla Afganlarınki içinde bir bağ olduğunu düşünürken buldum kendimi. Dünyanın en yoksul kavimlerinden biri sıfatına kaçtır reva görülmüş bir halk en vakur kavimler sıralamasında kendine yer bulmakla insan onurunu yüceltmiş oluyordu; bu yüzden hürmet duyulmayı hak ediyordu. Şunca mahrumiyetine karşın bir konsolosluk için şu geniş bahçeyi alıp bakımlı tutabilmiş Afganistan, bundan daha sonra “medeni ülkeler içinde” hak ettiği yeri alabilecek miydi pekala?
Afganistan’ın geçmişi üstüne düşünmek insanın içini bulandırıyordu. Geleceği üstüne düşünmek ise ruhta gerginlik niçiniydi. Vakur ancak bedbin Afganların elinden vizemizi aldığımızda keyfimize diyecek yoktu ve neşemizdeki bencilliğin pekâlâ farkında olarak demir kapıdan caddeye huruç ettik.
İstikamet bir daha Torham’dı. “Esra Hanım, Torham’dayız, çabucak hemen vize denetim süreci başlamadı fakat sorun beklemiyoruz. Müdahaleniz, ilginiz, erdeminizden ötürü müteşekkiriz. Darda kalmayasınız, baki selam” diye yazdım büyükelçilikteki muhatabımıza. “Sizler de sağ olun Bülent Beyefendi, yardımcı olabileceğimiz ne olursa her vakit hazırız. Selametle…” diye cevapladı o da. Devletler karşısında insan hayli yalnızdı, lakin kendi devleti gerisinde durduğunda özgüvenini dik tutabiliyordu.
İki günde bu yolu kaç kere tepelediğimizi -bu yolca tepelendiğimizi- saymayı unutmuştuk. Eylül’ün başlarındaydık ancak güneş ağustos ayındaki kadar tutkuyla ısıtıyordu yerküresinin bu kesitini; kavurucu sıcaklık altında çantalarımızı taşırken güya sonun başka tarafına geçersek orada her şey düzeleceği üzere güneş de artık derimizi kavurmayacaktı. Halkının terk etmek için vefatına iltica ettiği bir ülkeye girmek için duyduğumuz tutkudaki irrasyonel boyut konsolosluktaki çelişik sevincimizin kefaretiydi tahminen de.
“Zindabad Nan” (Yaşasın ekmek) nsloganını atan taksi sürücüsü.
DEMODE VE PEJMÜRDE BİLGİLER
Kayda kıymet bir zorlukla müsabakadan kapıdan geçtik lakin neredeyse tüm süreçleri ve dikenli telle kaplı o ürkütücü uzun yolu uzunluktan boya askerlerin içinde 10 dakika süresince çekmiş olmamız ziyadesiyle kayda bedel bir çalışmaydı. Bu, Hasan Bakır’ın belgesele en önemli katkısıydı. Hudut kasabası içine hakikat yürüyüşümüz boyunca da kapalı çekimin ne kadar matah bir şey olduğunu bir kere daha gözlemledim.
Beşerler gözlemlendiklerini fark etmediklerinde, kendilerinin gözlemci olduğunu sandıkları anlarda kendilerine dair fazlaca fazla bilgi sızdırıyorlardı. Kameranın açık olduğunu anladıklarında ise derhal sızıntıları denetim edip olağan maskelerden birinin gerisine saklanarak inançlı bir moda geçiyorlardı. Düzgün bir belgesel o maskeyi de yüzün maskesiz hâlini de görüntülemeyi başarandı. Ben buna taliptim. Çok yürekli ve acar olmalıydık. Kameraman tüm maskelerinden ve telaşlarından sıyrılmış olmalıydı.
n
Tercümanım Kudret İsa’nın ayarladığı ve bizi iki gündür bekleyen taksiciyi artık biz bekleyedururken Afganlarla Pakistanlılar içindeki fark bir kere daha kendini belirli ediyordu. Şu yapay çizginin bir tarafındakiler öbür, öbür tarafındakiler diğer tipten insanlardı. Aslında birebir soydan, hatta kabilelerden olmalarına karşın bu ayrışma nasıl mümkün olabiliyordu? Elimdeki bilgiler şimdiden demode ve pejmürde gözüktü birden.
SARIK, SAKAL VE SİLAH ÜÇLEMESİ
Sürücü, Ümmü Gülsüm’ün başörtüsünden ve kıldığımız namazdan dindar olduğumuzu anlayabiliyordu ancak mana vermekte hâlâ kuvvetlik çekiyordu: Burada ne arıyorduk ve Taliban’ı nasıl oluyor da anlaşılmaya bedel buluyorduk? Tora Bora Dağları’nın yanından geçerken gösterdiğimiz yansıdan bizim kimliğimize dair net bir kanaate sahip oldu ve o da halini netleştirdi.
Afganistan’a girmek için ngeçilen dikenli telle nkaplı uzun koridor .
Artık birbirimizi latife yollu taciz ediyorduk. Bizden biri “Zindabad Taliban!” dedi o orta. “Yaşasın Taliban!” sloganı karşısında akranım sürücü, arifane bir öfkeyle şu biçimde mukabelede bulundu: “Zindabad Nan! (Yaşasın Ekmek!)” Bir sosyalist, otomobilde olsaydı el frenini çekip adamın alnından öpebilirdi; bende de vardı herbiçimde bir ölçü sosyalistlik; derin bir hürmet duydum akranıma. Çocuklarına ekmek götürmek için verdiği uğraşın yanı sıra dünyaya bizim üzere hâlâ ideolojik bakan şımarık turistlere hadlerini bildirdiği için.
O ümmi adam şöyleki devam etti: “Bugüne dek Afganistan’da herkes bir şeyler yaşasın diye bağırdı. Hepsi kendi örgütü, başkanı yaşasın istedi. Kimse ‘Zindabad İlim, Zindabat Medeniyet! Zindabad Kültür!’ demedi. Ne oldu sonuçta? ‘Yaşasın, yaşasın!’ diye bağıranlar birbirini öldürdüler, Afganistan’ı öldürdüler. Afganistan’da olan şey yalnızca öldürmek ve öldürmektir!..”
Adam, jest ve mimikleriyle olağanüstü sinematografik bir tipti ve inanılmaz komikti. Taliban ismini kullanmak yerine sarık, sakal ve silah üçlemesini süratli bir el hareketiyle dairevî halde birbirine bağlarken bunu kayda aldırmayı başarmıştım ve daha o andan itibaren beni bir derttir almıştı: Bunları yayınlayabilecek miydim? Bu adamın can güvenliğini sıfıra indirecek olan bu kaydı paylaşabilecek miydim? Bu özgün karakteri bile tanıtamayacaksam burada ne halt arıyordum? Belgeselim mi kıymetliydi, konutuna ekmek götürmek uğruna “Zindabad Nan!” diyen şu adam mı?
n
JEOPOLİTİK SIKIŞMIŞLIK
Kabil’e yaklaştıkça hava sonucuyordu lakin içim akşamdan evvel esasen kararmıştı. Günler daha sonra bir Taliban yetkilisiyle -ki bir kentin emniyet müdürü olmuştu kendisi- konuşurken halkın kendilerine bakışına dair bu taksiciden kelam ettiğimde kıssadan pay almak yerine “Taksicinin ismini bana verebilir misin?” diye sorduğunda Afganistan’da belgesel çekmenin öbür bir veçhesiyle karşılaştım. Taliban’ın süratlice bir muhaberat devletine dönüşme potansiyeline dair epeyce erken bir gözlemdi bu.
Hududun iki yanında da uzun kamyon ve tır kuyrukları vardı. Kapıdan geçmeyi başarmış olanlar Pakistan tarafında neyi bekliyorlardı, anlamak güçtü. Afganistan tarafındaki sonu gelmez yılankavi sürüngense kontakları kapatmış, umutsuzca bir bekleyiş ortasındaydı. Bunlar alışılageldik görünümlerdi ahali için.
Fakir Afganların Pakistan’a yollayıp para kazanmayı umacakları az sayıdaki eser içinde öne çıkanlar zerzevat ve meyveden öteki ne olabilirdi ki? Pakistan, araçları günlerce bekleterek bu eserleri çürümeye terk etmekle maruftu. Afganlar için öbür bir güzergâh mevcut olabilse kuşku yok ki Pakistan’ın ismini dahi unutmayı tercih ederlerdi; kamyonların şu sıkışmışlığı Afganistan’ın jeopolitik sıkışmışlığına dair fazlaca şey anlatıyordu.
Konsolosluktaki herkes geleceğimizi biliyor ve bizi bekliyordu. Binanın Pakistanlı çalışanları çarçabuk ahbaplık kurdular bizimle ve GZT editörü Ümmü Gülsüm’ü Halime Sultan’a benzeterek Türk dizilerinin kolonizatör tesirine dair örnekler sundular. Biz bu tesirin topraktaki gerçek sonuçlarını görmek için sabırsızlanıyorduk. Afgan çalışanlar daha önemli ve mesafelilerdi lakin onlar da süreçleri bir an evvelden bitirmek için güzel niyetli bir uğraş arasındaydiler. Türk Dışişleri serçe parmağını kefeye bastırmış ve tartısını hissettirmişti.
n
VAKUR LAKİN BEDBİN AFGANLAR
Konsolosluğun iddiamdan çok geniş bahçesinde aylakça dolaştığımda ağaçların vakarıyla Afganlarınki içinde bir bağ olduğunu düşünürken buldum kendimi. Dünyanın en yoksul kavimlerinden biri sıfatına kaçtır reva görülmüş bir halk en vakur kavimler sıralamasında kendine yer bulmakla insan onurunu yüceltmiş oluyordu; bu yüzden hürmet duyulmayı hak ediyordu. Şunca mahrumiyetine karşın bir konsolosluk için şu geniş bahçeyi alıp bakımlı tutabilmiş Afganistan, bundan daha sonra “medeni ülkeler içinde” hak ettiği yeri alabilecek miydi pekala?
Afganistan’ın geçmişi üstüne düşünmek insanın içini bulandırıyordu. Geleceği üstüne düşünmek ise ruhta gerginlik niçiniydi. Vakur ancak bedbin Afganların elinden vizemizi aldığımızda keyfimize diyecek yoktu ve neşemizdeki bencilliğin pekâlâ farkında olarak demir kapıdan caddeye huruç ettik.
İstikamet bir daha Torham’dı. “Esra Hanım, Torham’dayız, çabucak hemen vize denetim süreci başlamadı fakat sorun beklemiyoruz. Müdahaleniz, ilginiz, erdeminizden ötürü müteşekkiriz. Darda kalmayasınız, baki selam” diye yazdım büyükelçilikteki muhatabımıza. “Sizler de sağ olun Bülent Beyefendi, yardımcı olabileceğimiz ne olursa her vakit hazırız. Selametle…” diye cevapladı o da. Devletler karşısında insan hayli yalnızdı, lakin kendi devleti gerisinde durduğunda özgüvenini dik tutabiliyordu.
İki günde bu yolu kaç kere tepelediğimizi -bu yolca tepelendiğimizi- saymayı unutmuştuk. Eylül’ün başlarındaydık ancak güneş ağustos ayındaki kadar tutkuyla ısıtıyordu yerküresinin bu kesitini; kavurucu sıcaklık altında çantalarımızı taşırken güya sonun başka tarafına geçersek orada her şey düzeleceği üzere güneş de artık derimizi kavurmayacaktı. Halkının terk etmek için vefatına iltica ettiği bir ülkeye girmek için duyduğumuz tutkudaki irrasyonel boyut konsolosluktaki çelişik sevincimizin kefaretiydi tahminen de.
“Zindabad Nan” (Yaşasın ekmek) nsloganını atan taksi sürücüsü.
DEMODE VE PEJMÜRDE BİLGİLER
Kayda kıymet bir zorlukla müsabakadan kapıdan geçtik lakin neredeyse tüm süreçleri ve dikenli telle kaplı o ürkütücü uzun yolu uzunluktan boya askerlerin içinde 10 dakika süresince çekmiş olmamız ziyadesiyle kayda bedel bir çalışmaydı. Bu, Hasan Bakır’ın belgesele en önemli katkısıydı. Hudut kasabası içine hakikat yürüyüşümüz boyunca da kapalı çekimin ne kadar matah bir şey olduğunu bir kere daha gözlemledim.
Beşerler gözlemlendiklerini fark etmediklerinde, kendilerinin gözlemci olduğunu sandıkları anlarda kendilerine dair fazlaca fazla bilgi sızdırıyorlardı. Kameranın açık olduğunu anladıklarında ise derhal sızıntıları denetim edip olağan maskelerden birinin gerisine saklanarak inançlı bir moda geçiyorlardı. Düzgün bir belgesel o maskeyi de yüzün maskesiz hâlini de görüntülemeyi başarandı. Ben buna taliptim. Çok yürekli ve acar olmalıydık. Kameraman tüm maskelerinden ve telaşlarından sıyrılmış olmalıydı.
n
Tercümanım Kudret İsa’nın ayarladığı ve bizi iki gündür bekleyen taksiciyi artık biz bekleyedururken Afganlarla Pakistanlılar içindeki fark bir kere daha kendini belirli ediyordu. Şu yapay çizginin bir tarafındakiler öbür, öbür tarafındakiler diğer tipten insanlardı. Aslında birebir soydan, hatta kabilelerden olmalarına karşın bu ayrışma nasıl mümkün olabiliyordu? Elimdeki bilgiler şimdiden demode ve pejmürde gözüktü birden.
SARIK, SAKAL VE SİLAH ÜÇLEMESİ
Sürücü, Ümmü Gülsüm’ün başörtüsünden ve kıldığımız namazdan dindar olduğumuzu anlayabiliyordu ancak mana vermekte hâlâ kuvvetlik çekiyordu: Burada ne arıyorduk ve Taliban’ı nasıl oluyor da anlaşılmaya bedel buluyorduk? Tora Bora Dağları’nın yanından geçerken gösterdiğimiz yansıdan bizim kimliğimize dair net bir kanaate sahip oldu ve o da halini netleştirdi.
Afganistan’a girmek için ngeçilen dikenli telle nkaplı uzun koridor .
Artık birbirimizi latife yollu taciz ediyorduk. Bizden biri “Zindabad Taliban!” dedi o orta. “Yaşasın Taliban!” sloganı karşısında akranım sürücü, arifane bir öfkeyle şu biçimde mukabelede bulundu: “Zindabad Nan! (Yaşasın Ekmek!)” Bir sosyalist, otomobilde olsaydı el frenini çekip adamın alnından öpebilirdi; bende de vardı herbiçimde bir ölçü sosyalistlik; derin bir hürmet duydum akranıma. Çocuklarına ekmek götürmek için verdiği uğraşın yanı sıra dünyaya bizim üzere hâlâ ideolojik bakan şımarık turistlere hadlerini bildirdiği için.
O ümmi adam şöyleki devam etti: “Bugüne dek Afganistan’da herkes bir şeyler yaşasın diye bağırdı. Hepsi kendi örgütü, başkanı yaşasın istedi. Kimse ‘Zindabad İlim, Zindabat Medeniyet! Zindabad Kültür!’ demedi. Ne oldu sonuçta? ‘Yaşasın, yaşasın!’ diye bağıranlar birbirini öldürdüler, Afganistan’ı öldürdüler. Afganistan’da olan şey yalnızca öldürmek ve öldürmektir!..”
Adam, jest ve mimikleriyle olağanüstü sinematografik bir tipti ve inanılmaz komikti. Taliban ismini kullanmak yerine sarık, sakal ve silah üçlemesini süratli bir el hareketiyle dairevî halde birbirine bağlarken bunu kayda aldırmayı başarmıştım ve daha o andan itibaren beni bir derttir almıştı: Bunları yayınlayabilecek miydim? Bu adamın can güvenliğini sıfıra indirecek olan bu kaydı paylaşabilecek miydim? Bu özgün karakteri bile tanıtamayacaksam burada ne halt arıyordum? Belgeselim mi kıymetliydi, konutuna ekmek götürmek uğruna “Zindabad Nan!” diyen şu adam mı?
n
JEOPOLİTİK SIKIŞMIŞLIK
Kabil’e yaklaştıkça hava sonucuyordu lakin içim akşamdan evvel esasen kararmıştı. Günler daha sonra bir Taliban yetkilisiyle -ki bir kentin emniyet müdürü olmuştu kendisi- konuşurken halkın kendilerine bakışına dair bu taksiciden kelam ettiğimde kıssadan pay almak yerine “Taksicinin ismini bana verebilir misin?” diye sorduğunda Afganistan’da belgesel çekmenin öbür bir veçhesiyle karşılaştım. Taliban’ın süratlice bir muhaberat devletine dönüşme potansiyeline dair epeyce erken bir gözlemdi bu.
Hududun iki yanında da uzun kamyon ve tır kuyrukları vardı. Kapıdan geçmeyi başarmış olanlar Pakistan tarafında neyi bekliyorlardı, anlamak güçtü. Afganistan tarafındaki sonu gelmez yılankavi sürüngense kontakları kapatmış, umutsuzca bir bekleyiş ortasındaydı. Bunlar alışılageldik görünümlerdi ahali için.
Fakir Afganların Pakistan’a yollayıp para kazanmayı umacakları az sayıdaki eser içinde öne çıkanlar zerzevat ve meyveden öteki ne olabilirdi ki? Pakistan, araçları günlerce bekleterek bu eserleri çürümeye terk etmekle maruftu. Afganlar için öbür bir güzergâh mevcut olabilse kuşku yok ki Pakistan’ın ismini dahi unutmayı tercih ederlerdi; kamyonların şu sıkışmışlığı Afganistan’ın jeopolitik sıkışmışlığına dair fazlaca şey anlatıyordu.