odakulebuda
New member
- Katılım
- 26 Eki 2020
- Mesajlar
- 1,951
- Puanları
- 0
Afganistan tutanakları: Taliban nazik est! BÜLENT TOKGÖZ / AFGANİSTAN TUTANAKLARI
Hududa yakın tüm kavşak ve yol ağızlarında birer ikişer Pakistan askeri tam teçhizatlı halde nöbet tutuyordu. Afganistan tarafınca gelecek bir VIP için bu tertibatın alındığı aşikârdı. Eylül’ün 4’ünde Pakistan İstihbaratı (ISI) Şefi Korgeneral Faiz Hamid Taliban’la müzakereler için ülkeye gitmişti, o mu dönüyordu sanki? İstihbarat şefi Afganistan’da 3 gün kalır mıydı ve dönerken karayolunu tercih eder miydi ki? O değilse bile -Pakistanlı yahut Afgan- kıymetli bir yetkilinin bu yoldan birazdan geçeceği muhakkaktı. Peşaver’den hududa kadar tek bir noktada dahi durdurulmamış olmamız Pakistan’ın Peştu kabileler yöresindeki hâkimiyetine bir karine olarak kabul edilebilirdi.
Afganistan tarafında hududa en yakın kent Celalabad’dı. İktidarı ele geçirdiği birinci günden itibaren Taliban’a karşı cılız da olsa kitle şovlarının tertiplendiği yer olması prestijiyle muhalefetin merkezlerinden bir tanesiydi. Garip bir biçimde Taliban’a karşı seküler muhalefetin de DAİŞ’in de neşvünema bulduğu odak burasıydı ve daha birinci bakışta ben bunu kentin Pakistan’a yakınlığıyla ilişkilendirmeden edemedim. Pakistan, Afganistan ortasında daima kuvvetliydü ve her yerde güzel makûs etki alanları vardı; lakin Celalabad evvelden beri derinlemesine nüfuz edebildiği bir beldeydi. Taliban’la bağlantısına bağlı olarak bu kentteki altyapısını dilediği istikamette harekete geçirebilirdi.
BİR BAŞŞEHRE GİDEN YOL
Yolun sağında bir çay darlaşıp gürleşerek, yayılıp sığlaşarak bıkkın halde akıyor, yer yer baraj göllerine dönüşüyordu. Yirmili yaşlarımın ortalarındaki bir yaz sonu bu baraj göllerinde yüzerek güne başlıyor, akşamı da bir daha bu serin sularda karşılıyordum. O eylülde Taliban bu bölgeyi ve daha sonra da Kâbil’i ele geçirmeyi başarmıştı. Aklım apansız o eylüle direksiyon kırdı. Eski baraj sularını, eski Bülent’i ve Taliban’ı düşündüm.
Her şeyin bir bakıma birebir, bir bakımaysa apayrı olduğunu fark ettim o an. İnsan birebir baraja iki kez giremiyor, hem kendisi birebir vakitte sular hayli fazla değişmiş oluyor diye düşündüm. yıllar var ki bir münzevi olarak kendi değişimim üstüne baş yormuştum, artık Afganistan ve Taliban’ın serencamını müşahede için buradaydım. O ikisi ne kadar tıpkı kalmış, ne kadar başkalaşmıştı?
Yol, kimi kısımlarda bir bulvar üzere gür ağaçlarla kaplanıyor ve sizi ileride bekleyen görkemli bir geleceğe hazırladığı hissi uyandırıyordu. Fakat bu ümit bahşedici vaat her kezinde boşa çıkıyor, bir daha sonraki vaat de realite de gitgide daha az optimistlik ihtiva ediyordu. Her kademede coğrafya daha bir sertleşiyor, sarplaşıyordu. Nazlı akan çay da baraj suları da coğrafyanın haşinliğinin uyandırdığı tedirginliği gidermeye yetmiyordu.
Dere-i Kâbil dik yamaçlardan inen kar sularıyla dupduru akmayı sürdürse de Kâbil’e yaklaştıkça bu yalçın kayalıklar insanın başını döndürüyor, içini bulandırıyordu. Bir başşehre giden yol bu kadar sarp ve tekinsiz olmamalıydı. Derenin aktığı yatak kimi vakit yüzlerce metre aşağıda kalıyor, daracık asfaltın öbür tarafındaki çırılçıplak dağlarsa insanı aşağılayıcı halde zorbaca yükseliyordu.
Bu asfalt bir vakit içinder Ruslar için tam bir vefat yoluydu. Kayalıkların üstünden konvoylara ateş açan mücahidlere karşı kendi otomobillerini ve şu uçuruma bakan bodur setleri siper edinmekten öteki devaları yoktu. Bir kısmı, başkaları üzere kalbura çevrilmemek yahut kömürleşmemek için ellerini kaldırarak yamaçlara hakikat yürümeyi tercih ediyordu. Her iki tarafça çekilmiş hayli sayıda görüntü seyretmiştim ve artık onlar bir sinema şeridi üzere asfalt boyunca akıyordu.
BAYANIN YÜZÜ
Taliban pikaplarıyla birinci müsabakalar geride kalmıştı, artık daha olağan görünüyorlardı ama biz hâlâ çekim yapabilecek cürete kavuşamamıştık. Sürücü bunu bir intihar teşebbüsü üzere takdim etmişti; Kâbil’deki dostlardan gelen telefonlar da tıpkı ihtarı yapıyordu. Hudutla Celalabad yolunda iki Türk gazeteci, tıpkı vakitte en büyük kuruluşlardan birinin muhabirleri Taliban tarafınca gözaltına alınmış, günlerdir özgür bırakılmamıştı; gelen bilgi bu istikametteydi. Biz de keyfî halde tutuklanmak istemiyorduysak objektifimizin boynunu bir ölçü eğik tutmak mecburiyetindeydik. Otomobilde bir emanet taşıyorduk ayrıyeten.
Hâlbuki Ümmü Gülsüm’ün hatırına o kadar kolay geçebilmiştik denetim noktalarından. Bir tek noktada bile ne kimlik muayenesinden ne aramadan geçirilmiştik. Adamlar otomobile yanaşıyor, kimi yumuşak, kimi sert halde sorularını sormaya hazırlanıyor lakin Ümmü Gülsüm’ü görünce çark ediyorlardı. Bu yazıyla anlatılabilecek bir çark hareketi değildi. Lakin görüntülendiğinde kısmen aktarılabilirdi.
Bir erkeğin bir bayan simasından ve varlığından bu türlü kesin ve keskin biçimde sarfınazar edişi Batılılar için mutlak halde anlaşılmaz ve marazî bir tavırdı; Batılılaşmışlar için de büyük oranda öyleydi; en azından tuhaftı. Gerçekte ise hassaten Peştu töresiyle yetişmiş olan Taliban ögeleri için bir bayanın yüzüne bakarak konuşmak akla gelebilecek bir seçenek değildi. hanımın yüzü lakin kazara açık olabilirdi ve o istisnaî anda buna şahit olan erkeğin gururu lakin yüzünü çevirmek halinde tezahür edebilirdi.
KADIN! BAYANI ÇEK!
O tanımı güç erkek iffetini görüntülemeyi başaramadık lakin ben her fırsatta bunun peşinde olmamız gerektiğine karar kıldım. Afganistan’da bayan olmak bahsi tüm oryantalistlerin ve hatta İslamcı yazar-çizerlerin bir biçimde değindiği, önemsediği, önemser gözüktüğü bir şeydi, ben de bunu kendimce önemseyecek, hanımı çekmeyi önceleyecektim. “Zen!.. Begir zen!” (Kadın! bayanı çek!)” talimatımdan Afgan kameramanlarım usanacaktı.
Bayanla Taliban’ın yan yana
geldiği kesişim kümelerine ise daha bir dikkat nazarıyla bakacaktım. Tüm dünyanın merak ettiği hususların başında gelmiyor muydu bu? Farklı uçlardan tüm bakışlar esasen o noktaya tevcih edilmiyor muydu? Afganistan’ın da Taliban’ın da tüm sorunu bayan sorununa indirgenebiliyor, tüm tanımlar yahut yaftalar bu konudaki hale bağlı olarak cömertçe hisse edilmiyor muydu? Yalnızca bu yüzden sarfınazar edesim vardı lakin bayan sıkıntısı ve Taliban’ın bayan problemi hiç bigâne kalamadığım bir konu olmayı sürdürdü.
Ümmü Gülsüm’ün yüzü suyu hürmetine yolun sonuna gelirken Fevzi sürücümüze takıldı: “Gördün mü Taliban ne kadar nazik!? Taliban çok nazik est!” Sürücü başını “Tabii ya, ne demezsin!?” manasında aşağı üst sallarken Fevzi ikinci aforizmasını da ek etti:
“Ve nazenin est!” Taliban’la başı hiç de beğenilen olmayan sürücümüz emme basma tulumba üzere bu kelamı tekraren yenidenlarken Kâbil’e kahkahalarla girmiştik bile: “Taliban nazik est! Nazik ve nazenin est!..”
Hükümet kuruldu artık ne olacak?
Otelin önünde verilen haber bir müjde havasındaydı: “Ayağınız uğurlu geldi, hükümet ilan edildi!” bir daha bencilce bir hisle bu haberin belgeselimle alakasını kurmaya yöneldi zihnim birinci evvelden. Hakikaten düzgün bir şey olabilirdi bu benim için. Yeni hükümeti tanıma ismine Taliban’ın kurmaylarıyla temasa geçebilir, bunları belgeselin siyasî boyutu hâline getirebilirdim.
Taliban’la derhal geceden irtibata geçtik velâkin Taliban haricinde toplumsal özne olarak kim var ise görüşme yanlısıydım. Afganistan’ı Taliban’la özdeşleştirme basiretsizliğine hizmet etmeye hiç niyetim yoktu. Bir de ötekilerin tenkit ve görüşleri Taliban’ı daha düzgün anlamamıza katkı sunabilirdi. Taliban’ı bekleyen toplumsal meseleler ve muhalif telaffuzlara dair de fikir verebilirdi bu temaslar.
Islah ismiyle tanınan Afganistan Islah Hareketi’nin merkezine giderek başladım. İhvan-ı Müslimin çizgisine yakın bu teşkilat, ülkedeki en yaygın ve tesirli sivil toplum hareketiydi. Özel üniversiteden hastaneye, yetimhaniçin radyoya şümullü bir ağa sahipti ve uygun yetişmiş takımları vardı. Bu malumatların doğruluğunu manaya ismine dahi olsa onlarla tanışmak belgesel için hakikat bir tercih olacaktı.
Gündem de hazırdı aslına bakarsanız. Yeni hükümetin tesisi hakkındaki görüşlerinden hareketle Taliban’ı ve Afganistan’ın geleceğini sordum. Başkan takımdan biri son derece yuvarlak ve genel-geçer kelamların ötesine geçmemeye kararlıydı. Başkasıysa daha akademik, analitik bir biçime sahipti ve yeni hükümetin tamamının mollalardan oluşmasının tenkidini yüksek sesle yapmaktan geri durmayan bir İslamcı olarak ilgi cazipti.
Günlerdir beklenen hükümet ilanının beklentileri karşılamadığına dair ulaştığım birinci beyan gitgide daha karamsarlaşan görüşlerin habercisiydi: Taliban eski inadı tutarak başına nazaran bir liste tertiplemiş ve ülke ortasındaki istikrarları de dış dünyayı da hiçe saymıştı. Artık ne olacaktı? Peşinden koşacağımız yeni sual buydu.
Yarın: Kamera karşısında çabucak hemen yeniydiler
Hududa yakın tüm kavşak ve yol ağızlarında birer ikişer Pakistan askeri tam teçhizatlı halde nöbet tutuyordu. Afganistan tarafınca gelecek bir VIP için bu tertibatın alındığı aşikârdı. Eylül’ün 4’ünde Pakistan İstihbaratı (ISI) Şefi Korgeneral Faiz Hamid Taliban’la müzakereler için ülkeye gitmişti, o mu dönüyordu sanki? İstihbarat şefi Afganistan’da 3 gün kalır mıydı ve dönerken karayolunu tercih eder miydi ki? O değilse bile -Pakistanlı yahut Afgan- kıymetli bir yetkilinin bu yoldan birazdan geçeceği muhakkaktı. Peşaver’den hududa kadar tek bir noktada dahi durdurulmamış olmamız Pakistan’ın Peştu kabileler yöresindeki hâkimiyetine bir karine olarak kabul edilebilirdi.
Afganistan tarafında hududa en yakın kent Celalabad’dı. İktidarı ele geçirdiği birinci günden itibaren Taliban’a karşı cılız da olsa kitle şovlarının tertiplendiği yer olması prestijiyle muhalefetin merkezlerinden bir tanesiydi. Garip bir biçimde Taliban’a karşı seküler muhalefetin de DAİŞ’in de neşvünema bulduğu odak burasıydı ve daha birinci bakışta ben bunu kentin Pakistan’a yakınlığıyla ilişkilendirmeden edemedim. Pakistan, Afganistan ortasında daima kuvvetliydü ve her yerde güzel makûs etki alanları vardı; lakin Celalabad evvelden beri derinlemesine nüfuz edebildiği bir beldeydi. Taliban’la bağlantısına bağlı olarak bu kentteki altyapısını dilediği istikamette harekete geçirebilirdi.
BİR BAŞŞEHRE GİDEN YOL
Yolun sağında bir çay darlaşıp gürleşerek, yayılıp sığlaşarak bıkkın halde akıyor, yer yer baraj göllerine dönüşüyordu. Yirmili yaşlarımın ortalarındaki bir yaz sonu bu baraj göllerinde yüzerek güne başlıyor, akşamı da bir daha bu serin sularda karşılıyordum. O eylülde Taliban bu bölgeyi ve daha sonra da Kâbil’i ele geçirmeyi başarmıştı. Aklım apansız o eylüle direksiyon kırdı. Eski baraj sularını, eski Bülent’i ve Taliban’ı düşündüm.
Her şeyin bir bakıma birebir, bir bakımaysa apayrı olduğunu fark ettim o an. İnsan birebir baraja iki kez giremiyor, hem kendisi birebir vakitte sular hayli fazla değişmiş oluyor diye düşündüm. yıllar var ki bir münzevi olarak kendi değişimim üstüne baş yormuştum, artık Afganistan ve Taliban’ın serencamını müşahede için buradaydım. O ikisi ne kadar tıpkı kalmış, ne kadar başkalaşmıştı?
Yol, kimi kısımlarda bir bulvar üzere gür ağaçlarla kaplanıyor ve sizi ileride bekleyen görkemli bir geleceğe hazırladığı hissi uyandırıyordu. Fakat bu ümit bahşedici vaat her kezinde boşa çıkıyor, bir daha sonraki vaat de realite de gitgide daha az optimistlik ihtiva ediyordu. Her kademede coğrafya daha bir sertleşiyor, sarplaşıyordu. Nazlı akan çay da baraj suları da coğrafyanın haşinliğinin uyandırdığı tedirginliği gidermeye yetmiyordu.
Dere-i Kâbil dik yamaçlardan inen kar sularıyla dupduru akmayı sürdürse de Kâbil’e yaklaştıkça bu yalçın kayalıklar insanın başını döndürüyor, içini bulandırıyordu. Bir başşehre giden yol bu kadar sarp ve tekinsiz olmamalıydı. Derenin aktığı yatak kimi vakit yüzlerce metre aşağıda kalıyor, daracık asfaltın öbür tarafındaki çırılçıplak dağlarsa insanı aşağılayıcı halde zorbaca yükseliyordu.
Bu asfalt bir vakit içinder Ruslar için tam bir vefat yoluydu. Kayalıkların üstünden konvoylara ateş açan mücahidlere karşı kendi otomobillerini ve şu uçuruma bakan bodur setleri siper edinmekten öteki devaları yoktu. Bir kısmı, başkaları üzere kalbura çevrilmemek yahut kömürleşmemek için ellerini kaldırarak yamaçlara hakikat yürümeyi tercih ediyordu. Her iki tarafça çekilmiş hayli sayıda görüntü seyretmiştim ve artık onlar bir sinema şeridi üzere asfalt boyunca akıyordu.
BAYANIN YÜZÜ
Taliban pikaplarıyla birinci müsabakalar geride kalmıştı, artık daha olağan görünüyorlardı ama biz hâlâ çekim yapabilecek cürete kavuşamamıştık. Sürücü bunu bir intihar teşebbüsü üzere takdim etmişti; Kâbil’deki dostlardan gelen telefonlar da tıpkı ihtarı yapıyordu. Hudutla Celalabad yolunda iki Türk gazeteci, tıpkı vakitte en büyük kuruluşlardan birinin muhabirleri Taliban tarafınca gözaltına alınmış, günlerdir özgür bırakılmamıştı; gelen bilgi bu istikametteydi. Biz de keyfî halde tutuklanmak istemiyorduysak objektifimizin boynunu bir ölçü eğik tutmak mecburiyetindeydik. Otomobilde bir emanet taşıyorduk ayrıyeten.
Hâlbuki Ümmü Gülsüm’ün hatırına o kadar kolay geçebilmiştik denetim noktalarından. Bir tek noktada bile ne kimlik muayenesinden ne aramadan geçirilmiştik. Adamlar otomobile yanaşıyor, kimi yumuşak, kimi sert halde sorularını sormaya hazırlanıyor lakin Ümmü Gülsüm’ü görünce çark ediyorlardı. Bu yazıyla anlatılabilecek bir çark hareketi değildi. Lakin görüntülendiğinde kısmen aktarılabilirdi.
Bir erkeğin bir bayan simasından ve varlığından bu türlü kesin ve keskin biçimde sarfınazar edişi Batılılar için mutlak halde anlaşılmaz ve marazî bir tavırdı; Batılılaşmışlar için de büyük oranda öyleydi; en azından tuhaftı. Gerçekte ise hassaten Peştu töresiyle yetişmiş olan Taliban ögeleri için bir bayanın yüzüne bakarak konuşmak akla gelebilecek bir seçenek değildi. hanımın yüzü lakin kazara açık olabilirdi ve o istisnaî anda buna şahit olan erkeğin gururu lakin yüzünü çevirmek halinde tezahür edebilirdi.
KADIN! BAYANI ÇEK!
O tanımı güç erkek iffetini görüntülemeyi başaramadık lakin ben her fırsatta bunun peşinde olmamız gerektiğine karar kıldım. Afganistan’da bayan olmak bahsi tüm oryantalistlerin ve hatta İslamcı yazar-çizerlerin bir biçimde değindiği, önemsediği, önemser gözüktüğü bir şeydi, ben de bunu kendimce önemseyecek, hanımı çekmeyi önceleyecektim. “Zen!.. Begir zen!” (Kadın! bayanı çek!)” talimatımdan Afgan kameramanlarım usanacaktı.
Bayanla Taliban’ın yan yana
geldiği kesişim kümelerine ise daha bir dikkat nazarıyla bakacaktım. Tüm dünyanın merak ettiği hususların başında gelmiyor muydu bu? Farklı uçlardan tüm bakışlar esasen o noktaya tevcih edilmiyor muydu? Afganistan’ın da Taliban’ın da tüm sorunu bayan sorununa indirgenebiliyor, tüm tanımlar yahut yaftalar bu konudaki hale bağlı olarak cömertçe hisse edilmiyor muydu? Yalnızca bu yüzden sarfınazar edesim vardı lakin bayan sıkıntısı ve Taliban’ın bayan problemi hiç bigâne kalamadığım bir konu olmayı sürdürdü.
Ümmü Gülsüm’ün yüzü suyu hürmetine yolun sonuna gelirken Fevzi sürücümüze takıldı: “Gördün mü Taliban ne kadar nazik!? Taliban çok nazik est!” Sürücü başını “Tabii ya, ne demezsin!?” manasında aşağı üst sallarken Fevzi ikinci aforizmasını da ek etti:
“Ve nazenin est!” Taliban’la başı hiç de beğenilen olmayan sürücümüz emme basma tulumba üzere bu kelamı tekraren yenidenlarken Kâbil’e kahkahalarla girmiştik bile: “Taliban nazik est! Nazik ve nazenin est!..”
Hükümet kuruldu artık ne olacak?
Otelin önünde verilen haber bir müjde havasındaydı: “Ayağınız uğurlu geldi, hükümet ilan edildi!” bir daha bencilce bir hisle bu haberin belgeselimle alakasını kurmaya yöneldi zihnim birinci evvelden. Hakikaten düzgün bir şey olabilirdi bu benim için. Yeni hükümeti tanıma ismine Taliban’ın kurmaylarıyla temasa geçebilir, bunları belgeselin siyasî boyutu hâline getirebilirdim.
Taliban’la derhal geceden irtibata geçtik velâkin Taliban haricinde toplumsal özne olarak kim var ise görüşme yanlısıydım. Afganistan’ı Taliban’la özdeşleştirme basiretsizliğine hizmet etmeye hiç niyetim yoktu. Bir de ötekilerin tenkit ve görüşleri Taliban’ı daha düzgün anlamamıza katkı sunabilirdi. Taliban’ı bekleyen toplumsal meseleler ve muhalif telaffuzlara dair de fikir verebilirdi bu temaslar.
Islah ismiyle tanınan Afganistan Islah Hareketi’nin merkezine giderek başladım. İhvan-ı Müslimin çizgisine yakın bu teşkilat, ülkedeki en yaygın ve tesirli sivil toplum hareketiydi. Özel üniversiteden hastaneye, yetimhaniçin radyoya şümullü bir ağa sahipti ve uygun yetişmiş takımları vardı. Bu malumatların doğruluğunu manaya ismine dahi olsa onlarla tanışmak belgesel için hakikat bir tercih olacaktı.
Gündem de hazırdı aslına bakarsanız. Yeni hükümetin tesisi hakkındaki görüşlerinden hareketle Taliban’ı ve Afganistan’ın geleceğini sordum. Başkan takımdan biri son derece yuvarlak ve genel-geçer kelamların ötesine geçmemeye kararlıydı. Başkasıysa daha akademik, analitik bir biçime sahipti ve yeni hükümetin tamamının mollalardan oluşmasının tenkidini yüksek sesle yapmaktan geri durmayan bir İslamcı olarak ilgi cazipti.
Günlerdir beklenen hükümet ilanının beklentileri karşılamadığına dair ulaştığım birinci beyan gitgide daha karamsarlaşan görüşlerin habercisiydi: Taliban eski inadı tutarak başına nazaran bir liste tertiplemiş ve ülke ortasındaki istikrarları de dış dünyayı da hiçe saymıştı. Artık ne olacaktı? Peşinden koşacağımız yeni sual buydu.
Yarın: Kamera karşısında çabucak hemen yeniydiler